Adagio, mais non moltto, relato completo, tal como publicou Xerais, tralo X certame literario Os Viaductos

1. Adagio, mais non moltto.

Jonás tiña unha teoría de porqué a música amansa ás feras e calma os ánimos. Segundo el, o cerebro necesita máxima concentración para trasladar os sons musicais a un nivel intelixible, e por ende, ten que deixar o que está facendo.

Jonás tocaba coma Deus, se Deus tocase, se entende. Cando el collía o saxo xa os nosos cerebros se puñan en funcionamento. Cada un deixaba o que tiña entre mans e sentabámonos a escoitalo. Ensaiaba no seu cuarto, ca porta aberta adrede, para que todos puidesemos oílo. Jonás non facía música, sinxelamente deixaba que a música saíse del, e fluía con suavidade dende o seu interior ata o saxo, e de aí a nós. Cada nota evocaba un sentimento, unha sensación única e non repetible. Todo na súa música era unha evocación. Cada un interpretaba a música segundo as súas circunstancias. A este lembráballe a unha tarde de inverno, ó outro levábao a unha rúa de París, a aquel a un local de Lisboa.

A música é só unha, pero os resultados moitos, dicíanos el.

Ensaiaba de pé, fronte ó espello, e cos ollos abertos para verse como o vería o público. O que practica non eran as melodías, que non lle facía falta maldita, senón os xestos, as posturas. Interpretar unha peza, dicía, non é tirar notas encadeadas, eso pode facelo un magnetófono, interpretar hai que facelo como un actor cumpre cun papel, adaptándose a cada unha, só así se consegue darlle o máximo esplendor a unha actuación musical.

Daquela Jonás tocaba no Dado´s, o local que Eduardo Matos tiña na rúa Nova, e con el Tito Fontana ó piano e Albert Ricart ó contrabaixo.

Actuaban de luns a xoves e deixaban as fins de semana para actuacións privadas ou grandes celebracións, completando así un soldo de músico que, segundo eles, non chegaba para nada. De todos xeitos no Dado´s non había moita concorrencia máis aló do xoves por esa manía dos coruñeses de fuxir da cidade en fin de semana.

Niso se nota que esta é unha cidade feita a golpe de desertores do arado, dicíame Nen Ricart cando me queixaba do baleira que estaba a zona vella os venres.

Eduardo seguía ca teima de manter o local aberto toda a semana, nunca comprendín moi ben para que. Eu traballaba nas quendas de fin de semana, ben, o de traballar é un dicir, o traballo máis grande que tiña era o aburrimento. Había noites onde non pasaba de por dez copas nas cinco horas que permanecía tras a barra. A inactividade chegou a cansarme máis do que me cansaría o propio traballo. Ricart viña algunhas noites de venres para acompañarme e nesas horas mortas atreveuse a ensinarme algunha nota de piano.

Eu non son Fontana, pero xa nos apañaremos, mellor esto ca o contrabaixo. Ti déixate levar. Poñía as súas mans suavemente sobre as miñas e ías desprazando polo teclado para que eu fose recoñecendo as posicións. Ricart tiña unha paciencia infinita ca miña torpeza, e culpábase a si mesmo dos meus poucos avances.

As cousas levan o seu tempo, ten paciencia. Temos que sacar o mellor de ti, e esto non vai ser correndo. A música non se ensina, está dentro de nós, hai que sacala a fóra.

A construción física das miñas mans, dedos curtos e anchos, tampouco axudaba moito.

Desculpas de mal pagador. Na historia houbo músicos xordos, e cegos. Vaste vir abaixo por ter os dedos curtos?

Comparábaos cos seus, áxiles, lanzais, movéndose coma xuncos e sentíame incapaz de seguilo.

Ricart ganoume pouco a pouco, en tódolos sentidos. Non sei se o buscaba, pero eso foi o que pasou.

Nunca mirara para el desa forma. Comecei a facelo dende as clases. A partir daquel momento descubrinme a min mesma buscando os seus ollos mentres tocaba os tres, e curiosamente sempre batía ca súa mirada buscándome. Entón daba a volta avergoñada e seguía un cacho mirando ó chan, ata que outra vez levantaba a vista e estaba alí, mirándome.

Pode que o descubrises agora, pero eu mireite dende sempre...Igual non me vías ben, polo fume, digo.

Mantiven o costume de mirar ó escenario cara ó sitio que ocuparía Ricart aínda despois de que el marchase, para sorpresa do neno mexicano que o substituía, agardando sempre toparme de novo ca súa mirada.

Pero agora quería contarvos de Jonás.

Ademais de saxofonista era profesor de música, facía arranxos de pezas e compoñía, cabeceiras de programas, bandas sonoras de anuncios de radio e televisión, esas cousas. Tamén algunha que outra peza para as súas actuacións. Unha noite de xolda ocorréuselle un título para unha peza que estaba a rematar, O vagabundo borracho. Pero os outros non llo aceptaron e cambiouno polo máis sutil de Entre as xunqueiras, á beira do río.

Tiña un punto fresco de loucura. Ese toque máxico daqueles que son medio xenios sen sabelo, dos que non se deixan asombrar polo talento propio. Na funda do saxo pintara uns xirasoles sobre un fondo vermello. Dicía que lle recordaban a un campo de Castela onde parara unha vez a mexar, indo camiño a Madrid.

Os xirasoles pase, pero o fondo, non sería vermello, digo eu.

Non che sei como era, pero é así como eu o recordo. A musa das miñas últimas pezas foi unha prostituta da Barceloneta, en cambio aqueles que a escoitan pensarán que falo dunha princesa moderna. E mira, tampouco se equivocan tanto, hai algo de princesa en cada puta, e seguro que hai algo de puta en cada princesa, anque non o sei, porque non coñezo ningunha. As cousas son sempre segundo se ven.

O único que lle falaba era paciencia. Era un desesperado cando as cousas non saían ó seu xeito, e tivo que deixar de dar aulas por este motivo. Os rapaces volvían á casa chorando polas berros de Jonás, e os pais remataron por solicitar do conservatorio a súa destitución.

Son uns bichos horrendos, é como escoitar a un corvo gramando. Mira, escoita esta gravación, non hai corpo que o resista, por amor de Deus! Que sentido ten perder o tempo con eles? Fágolles un favor ós pais impedíndolles que tiren cos cartos, alguén lles tiña que abrir os ollos, e como tal deberían estarme agradecidos. Son unhas malas herbas, e xa postos, non preciso nada deles.

Era un algo especial, o Jonás. Andaba sempre medio perdido, sen acabar de definirse nin de atoparse por enteiro. Fuxía a miúdo dos sitios, sen saber que tentaba fuxir de si mesmo, ata que un día decidiu quedarse, no momento no que atopou a Fontana e Ricart. Mágoa que logo este tamén marchara e Jonás volveu a sentirse desorientado. Fontana tomou entón as rendas e buscou un substituto para Ricart, que nunca acabou de callar de todo, hai que dicilo, por máis que o intentou, cónstame, porque ensaiaba a todas horas no local e non era malo de todo. Creo que nunca se acostumou a que os outros dous buscaran en el a Ricart. Se ben ao coñecelo empecei a odialo, por ter ocupado o sitio de Ricart no Dado´s, logo acabou por darme pena. Esforzábase en algo que ninguén lle agradecía nunca. Tocaba ben, moi ben, sabía as partituras, poñía interese.

Pero non era el, en ningún sentido. E notábase.

E logo veu que aquelo de enfadarse con Fontana por unha rapazada, e non querer tocar máis no Dado´s só por amolalo, e comezou a facelo por distintos locais, moito peores ca o Dado´s, e ás veces tiñámolo visto actuando na rúa, as máis das veces na estación de tren, algunhas na de autobuses. Ata que o perdemos de vista. Desapareceu dun día para outro sen dicir adeus, tan misterioso como chegara. Sendo como era tan parco en todo, ata nas pertenzas, a súa vida cabía nun vello macuto militar. Quedamos os tres un pouco tocados, se cadra cada un para si se sentía culpable da súa marcha. Eu repasaba cousas que tivera dito ou feito nos meses antes e pensaba en que lle fallaramos. Eso foi nada máis ó principio, porque logo aceptamos que Jonás non era home de costumes, nin de residencia fixa, que el non tiña patria senón que a súa patria eran el e o seu saxo, e música que creaban entrámbolos dous. Sentímonos aliviados, sen dúbida, aínda correndo o risco de enganarnos esto foi o que nos repetiamos día a día para poder durmir.

A casa en Santa Xema era grande de máis para nolos tres, e a falta do músico veu ocupar o seu sitio un estudiante de audiovisuais que se cría a reencarnación de Welles e se pasaba o día filmando a nosa vida diaria, ata o punto que tivemos que pararlle os pés e pedirlle que deixara por favor de invadir a nosa intimidade. Ao ver o seu desconcerto accedín a que me gravase mentres eu ensaiaba as miñas obras, pero só entón e sempre avisándome previamente de que ía a gravar. Ós poucos meses presentou un dos seus traballos a un concurso de curtos e gañouno. Nunca pensamos que a vida en común dunha actriz en paro, un pintor e un aprendiz de bruxo puidese ser tan interesante.

Se cadra chócavos o de aprendiz de bruxo. León era francés, nacido en Clermont Ferrand, pero neto de españois exiliados en Francia. Cando era neno veraneou un par de veces na Coruña e visitara cunha tía súa un curandeiro de Negreira. Esto impresionárao tanto que decidira facerse curandeiro de maior. Ignorando o feito de que para iso hai que ter un don de nacemento, viñérase aquí e entrara a traballar como aprendiz dun bruxo que daquela tiña consulta na parroquia de Fecha, deixando en Francia unha carreira como farmacéutico de pobo. Ata o momento no que marchara Jonás non evolucionara moito, anque comezamos a convencernos das súas aptitudes ó pouco de desaparecer este, cando nos augurou que Jonás marcharía á outra parte do mundo, que o vía cabeza abaixo. Aquilo púxonos un pouco nerviosos ós outros dous, ata que un amigo de Fontana, piloto comercial, nos xurou e perxurou que o atopara no aeroporto de Camberra, actuando co seu inseparable instrumento, pero que cando quixera falarlle xa non o vira, e que lle trouxera tantos recordos dos bos momentos pasados na Coruña que pediu uns días libres para virse aquí.

Con este amigo de Fontana, que se chamaba Armando pero todos lle chamaban Pitufo, porque de pequeno tardara moitísimo en dar o estirón e ía sempre por detrás dos outros en altura, pasei uns días moi agradables. Pódese dicir que case me convertín, máis ca na súa guía, na súa sombra. A este, que levaba tantos anos fóra, o tempo tíñao enganado. Cría que ó volver aquí o toparía todo como estaba cando el era mozo e veraneaba aquí, pero dende aquela pasaran case 20 anos, e todo mudara moito. A xente que formaba o seu entorno entón xa non estaba, e no seu defecto o lugar que deixaran fora ocupado por unha nova xeración, que non compartía para nada os criterios, os gustos nin os principios dos que xa tiñamos os trinta cumpridos. E, a pesares de que a min non me coñecía, eu fun o mellor ó que puido agarrarse para superar a desilusión de decatarse de que o mundo que recordaba se esfumara e só seguía vivo no seu maxín. Moitas tardes nos temos sentado nos xardíns de Santa Margarida a falar deste tema. Lembrábamos tempos vellos, cada un falaba da súa experiencia e das súas vivencias, poñiamos en común o noso descontento co cambio. Todo nos parecía sen dúbida moito peor e máis degradado. A xente nova é unha desagradecida que só vive para a festa, perderon a empatía, carecen de valores básicos como a responsabilidade ou a lealdade ós compañeiros. Fíxate que non teñen ideas propias, copian o que ven cal papagaios. Mira como son, se parecen todos iguais.

Logo destas charlas, que sempre nos daban moita sede, baixabamos ás terrazas da Marina, ou de María Pita, consumiamos cervexas na cantidade suficiente para ver como se nos ían as ganas de chorar e volvían as nosas a ilusión aquela de esta vai ser unha noite xenial. Entón sabíamos que era hora de empezar a festa. Primeiro unhas racións de tigres rabiosos e pementos de Padrón no 43, logo, a visitar a Leopoldo, Leo, o home do bar, como el se facía chamar nunha retranqueira traducción do inglés barman. Armando contoume nunha desas noites que a pouco de Leo coller o local La Fuente, veu un rapaz deses moi intelectuais e ó oílo dicir home do bar en substitución de barman explicoulle máis de cara á concorrencia que ó propio Leo “Home, a traducción correcta sería barrista” “Oes ti, pasmón, barrista será tu puta madre”. Leo sempre tivo un carácter moi forte, explicábame Armando. Leo facía os mellores mojitos da cidade, e se me apuro de toda a provincia.

Agora hainos enlatados, ti imaxínaste, os mojitos en latados? E que será o próximo? Caldo precociñado? Xesús, que dexeneración, exclamaba mentres machucaba herba boa nun morteiro para nos servir unha volta.

Cando Armando se foi fíxome prometer que nos primeiros días que tivera libre o chamaría para saber por onde andaba e quedar con el, que me arranxaba sen problemas un billete de avión e nos víamos onde el estivese, que agora era a súa vez para acompañarme a min.

Volvino a ver fai pouco, en circunstancias menos lúdicas ca daquela, no funeral de Leo. Entón tamén vin a Fontana, quen me contou sobre Ricart que agora volvera á súa Cataluña natal, e do neno mexicano, que casou ca filla dun edil da cidade e agora traballaba na Compañía de Tranvías. Contoume en voz baixa que nunca quixera perder o contacto co Ricart porque sabía que Jonás podía volver en calquera momento, e daquela volverían a xuntarse e todo sería igual ca antes, pero para eso tiñan que saber uns dos outros. Sería moi fácil chamar a Ricart e convencelo de que volveran tocar os tres xuntos. O único malo era que o Dado´s xa non era de Eduardo, nin se chamaba así. Embargárallo o Banco Santander que a súa vez llo vendeu a unha cadea de cafeterías de orixe alemán ou italiano, non estaba moi seguro. Pero eso era o de menos, xa se amañarían para atopar outro sitio, o importante era que estiveran xuntos de novo.

Dáste conta de que nunca fomos tan bos por separado como cando estivemos os tres xuntos. Eramos o complemento perfecto uns dos outros. Hai que ser optimista, así que penso que volverá, pero tamén teño que ter os pés no chan, e se cadra esta é a última oportunidade que temos, porque, sexamos sinceros, non nos imos facendo novos, xa me entendes.

Eu, que me quedara soa con León logo do inesperado triunfo de David na súa exposición de principiante en Madrid, anque León opinaba que aquilo non era triunfo senón chorra pura, porque ninguén agardaba que a un xeque medio ido se lle dese por mercarlle a colección toda por unha burrada, e que, dito de paso, os cadros de David non valían tres pesos furados, pero gracias á loucura momentánea daquel árabe, que pola pinta os únicos cadros que debeu ver na súa vida eran os das portas e das fiestras, agora o David pegábase a vida en Londres tentando contaxiarse das correntes no novo Pop-art, mentres tanto nós podreciamos nesta cidade, e que xa estaba votando contas para volver a Francia e instalarse en París e abrir alí unha consulta de ocultismo ou de medicina alternativa, que esto non o tiña aínda moi claro, pero como estaba sobradamente preparado para ambas cousas, tería éxito asegurado, e a ver que cara puñan entón estes mexericas que lle negaron o ingreso na Academia de ciencias ocultas, pensaba a miúdo como Fontana. O reloxo non conta cara atrás e o tempo non se detén por ninguén e xa empezara a planear a posibilidade de cambiar de aires, de traballo, de compañías, pero sobre todo de soños. Vendo o moito que tardaban en chegar, ca mesma se perderan polo camiño.

Pero logo enfermei, e xa non houbo forma de seguir cos plans que tiña. Todo mudou de pronto, para peor, aínda que hoxe este xa afeita e non me custe tanto sobrevivir, daquela tiña que facer auténticos esforzos para querer estar viva. Cando eu ingresei por vez primeira Ricart veume ver e souben da súa vida. Alegreime moito por velo tan ben, pero sentía as poucas intencións que tiña de volver nunca aquí, sobre todo porque cando me preguntase Fontana tería que dicirlle a verdade, e eso impúñaseme moito. David tamén se pasara antes da operación, e foi cando me trouxo o disco gravado por Jonás. Era unha recompilación das súas mellores interpretacións e algún tema novo composto por el, gravárao en Londres, e alí o topara David, de causalidade, paseando unha tarde por Nothing Hill. Jonás seguía de músico nas rúas, a veces tocaba nalgún local, mesmo tivo tocado nalgunha sala boa de Londres. Aquel disco fora parte dun pago por parte dun empresario do ramo, propietario dunha discográfica e de varias empresas de espectáculos. Diferíralle o pago por varias actuacións á gravación deste disco. Tan só sacaran unhas cantas copias, a miña era unha delas. Poucas foran ás canles de distribución discográfica, as máis delas acabaran en discografías privadas e en emisoras populares, pero algo era algo. O triunfo que nós agardabamos para el nunca chegara, pero nunca soubemos se el estaba desgustado ou decepcionado por todo o que a vida non lle dera. Nalgunhas reunións que tivemos co gallo da miña enfermidade temos discutido esto. Eu opinaba sempre que non, que o triunfo non era o que lle preocupaba máis, senón poder seguir facendo música. O seu gran medo era que chegase un día no que non fose capaz de tocar. Creo que ó final se converteu nunha obsesión tal que influíu no arrebato de abandonar o grupo e a cidade. Cando chegase aquel día non quería que ninguén fose testemuña do seu declive, e sabía que antes ou despois tería que vivir ese momento.

Sempre estiven acertada na miña teoría, anque so o souben moito despois, cando xa me estaba recuperando do transplante. Entón foi cando me contaron que Jonás levaba moito tempo morto.

De feito, cando David viñera de Londres para a miña operación e me trouxo o famoso disco, el xa morrera. Matárase á semana seguinte da gravación. Estivera uns meses antes da gravación sen tocar. A parálise producida pola arteriosclerose impedíalle xa agarrar o saxo. O día chegara, e Jonás, preparado dende facía moito tempo, soubo que non podería soportalo.

Dous anos despois de pasar todo esto non volvín a pensar na consecución dos meus soños como o motor da miña vida, senón que este é as ganas de acadar eses soños.

O motor de Jonás nunca foi acadar a gran fama como músico de jazz, senón facer jazz. Esto, é o único que tendes que saber del, o que podedes escribir sen temor a equivocarvos. Aí radica o punto culminante da súa biografía.

Os xornais ingleses publicaron, pouco despois do seu pasamento, que a avaricia foi o que ou levou.

Hai cousas que nunca deberon ser escritas.